Rekuperator to inaczej centrala wentylacyjna z odzyskiem ciepła. Jest to urządzenie elektryczne, które zapewnia wymianę powietrza w budynku poprzez wywiewanie powietrza zużytego i nawiewanie powietrza świeżego, przefiltrowanego. Ważną cechą rekuperatora jest odzysk ciepła z powietrza zużytego i przekazywanie go do powietrza nawiewanego. Dzięki temu podczas wymiany powietrza minimalizuje się ucieczkę ciepła z budynku. Rekuperator jest podstawową jednostką każdej instalacji wentylacji nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciepła, czyli systemu rekuperacji.
Zalety posiadania rekuperatora:
Sercem rekuperatora jest wymiennik ciepła. To od jego skuteczności zależy sprawność odzysku ciepła całego urządzenia, jak i całego systemu rekuperacji. Duże znaczenie ma budowa wymiennika ciepła – jego rodzaj, kształt, materiał, z którego jest wykonany, a także sposób i dokładność wykonania.
Co do zasady działania wymiennik ciepła w zastosowaniach domowych dzieli się na dwa rodzaje: rekuperator płytowy oraz obrotowy. Z kolei rekuperator płytowy dzieli się, w zależności od kształtu, na rekuperator przeciwprądowy i krzyżowy.
Omówmy zasadę działania wymiennika ciepła na przykładzie rekuperatora przeciwprądowego. Otóż zużyte powietrze z budynku jest zaciągane przez wentylator wywiewny i dostarczane na jedną stronę wymiennika ciepła. Natomiast powietrze zewnętrzne tłoczone jest przez wentylator nawiewny i dostarczane na przeciwną stronę wymiennika. Ważne jest, że oba strumienie powietrza nie mieszają się, ponieważ trafiają do co drugiej warstwy wymiennika ciepła. Zachodzi za to intensywna wymiana ciepła między strumieniami.
Wymiana ciepła jest tym większa im bardziej pozwala na to materiał wymiennika ciepła oraz jego kształt. W wymienniku przeciwprądowym kontakt strumieni jest dłuższy niż w krzyżowym. To dlatego, że w wymienniku przeciwprądowym strumienie ułożone są równolegle względem siebie. W przypadku wymienników krzyżowych ułożenie strumieni jest natomiast prostopadle. W efekcie rekuperator przeciwprądowy ma o wiele większą skuteczność odzysku ciepła niż krzyżowy.
Jeśli nie chcemy dodatkowo podgrzewać powietrza, w niektórych rekuperatorach możliwe jest ominięcie wymiennika ciepła. Służy do tego tzw. bypass wymiennika. Zmiana kanału przepływu powietrza odbywa się za pomocą przepustnicy bypass. Może to dziać się automatycznie na podstawie mierzonych temperatur.
Przepływ powietrza przez bypass lub przez wymiennik ciepła
Za ruch powietrza w rekuperatorze, jak i całej instalacji wentylacyjnej odpowiedzialne są dwa wentylatory (nawiewny i wywiewny). Wielkość i moc wentylatorów jest dopasowana do zakładanego strumienia powietrza dla rekuperatora. Każdy wentylator charakteryzuje się też tzw. sprężem dyspozycyjnym. Chodzi o to jakie opory nieuchronnie występujące na instalacji wentylacyjnej jest w stanie pokonać wentylator, aby nawiewać zadaną ilość powietrza.
Wentylatory mogą być zmiennoprądowe (AC) lub elektronicznie komutowane, stałoprądowe (EC). W pierwszym przypadku są to tradycyjne wentylatory 4-biegowe, tańsze, ale o nieco wyższym zużyciu energii. W drugim przypadku są to nowoczesne, energooszczędne i ciche wentylatory z płynną regulacją wydajności na biegach.
Powietrze przechodząc przez rekuperator jest na wstępie filtrowane, zarówno po stronie nawiewnej jak i wywiewnej. Dzięki temu po pierwsze nie dochodzi do znacznego zabrudzenia wymiennika ciepła lub kanałów wentylacyjnych. Po drugie powietrze nawiewane do pomieszczeń jest czystsze, wolne od większych zanieczyszczeń.
Zwykle do wyboru są filtry o różnym rodzaju dokładności. W ofercie PRO-VENT znajdują się zarówno filtry zgrubne klasy G4, jak i filtry dokładne F7. Zaletą bardziej dokładnych filtrów jest oczywiście lepsze oczyszczanie powietrza, lecz rosną również wtedy opory przepływu.
Podstawowym kryterium doboru rekuperatora jest jego wydajność, która zwykle przekłada się na wielkość urządzenia. Aby ją określić, należy wyliczyć strumień powietrza nawiewanego i usuwanego, jaki chcemy osiągnąć. W najprostszych układach przyjmuje się ok. 0,5-0,7 wymiany powietrza w budynku na godzinę. Jest to zalecenie normy PN-EN 15251. Czyli należy pomnożyć powierzchnię użytkową budynku razy średnią wysokość pomieszczeń.
Przykład:
Powierzchnia budynku: 120 m2.
Średnia wysokość pomieszczeń: 2,6 m.
Zakładana krotność wymian powietrza: 1 wymiana / h.
Strumień powietrza = 120 [m2] * 2,6 [m] / 0,7 [h] = 218 m3/h.
Doboru należy dokonać w taki sposób, aby znamionowa wydajność rekuperatora była nie mniejsza niż uzyskana wartość. Dobierając rekuperator z katalogu PRO-VENT powinno być to urządzenie o wydajności 300 m3/h, np. MISTRAL SMART 300 EC.
Do wyboru są rekuperatory stojące (do tradycyjnego montażu stojącego) oraz podwieszane (do montażu pod sufitem lub w przestrzeni sufitu podwieszanego). Decyzji należy dokonać w zależności od najlepszego miejsca w budynku na montaż rekuperatora. Zwykle decyduje o tym projektant, oczywiście w porozumieniu z inwestorem.
Rekuperator podwieszany z wymiennikiem przeciwprądowym PRO-VENT MISTRAL SLIM 400
Zaletą wymiennika przeciwprądowego jest oczywiście wysoka sprawność odzysku ciepła. Rekuperator przeciwprądowy firmy PRO-VENT jest w stanie osiągnąć skuteczność nawet 96%. Z kolei zaletą wymiennika krzyżowego jest jego niska cena przy wciąż przyzwoitym odzysku ciepła na poziomie ponad 70%. Sprowadza się więc to do decyzji czy chcemy mniej wydać na zakup urządzenia czy może później bardziej oszczędzać na ogrzewaniu budynku.
Projektant instalacji wentylacyjnej powinien zawsze wyliczyć opory wewnętrzne instalacji. Rekuperator musi być w stanie nawiewać pożądany strumień powietrza pomimo tych oporów. Warto więc upewnić się, że wybrany rekuperator ma odpowiedni tzw. spręż dyspozycyjny, aby pokonać opory instalacji.
Producent rekuperatora powinien być w stanie zaprezentować charakterystyki wydajności w zależności od sprężu.
Przykładowa charakterystyka wydajności
w zależności od sprężu – rekuperator PRO-VENT MISTRAL SMART 300
Przy wyborze rekuperatora może mieć znaczenie jeszcze kilka innych kryteriów:
Ważne jest ustalenie w jaką automatykę może być wyposażony rekuperator. Nie chodzi tutaj wyłącznie o estetykę i funkcjonalność wyświetlacza. Przede wszystkim sterownik rekuperatora musi być w stanie obsłużyć wszystkie funkcje, które są przewidziane w instalacji. Może to być np. obsługa dodatkowych nagrzewnic i chłodnic, obsługa GWC czy przepustnic strefowych. Przydatne jest również programowanie dobowe rekuperatora. Chodzi o to, aby można było ustawić pożądaną wydajność wentylacji i temperaturę dla poszczególnych godzin. Pozwoli to dopasować pracę rekuperatora do naszego stylu życia.
Bardzo ważny jest również przemyślany algorytm rozmrażania. Najlepiej wybrać rozwiązanie, które po pierwsze nie dopuszcza do nadmiernego zamarzania wymiennika, a po drugie nie powoduje przy tym znacznego zużycia energii.
Dotykowy manipulator graficzny RC7 do rekuperatorów PRO-VENT
Miejsce montażu rekuperatora musi odpowiadać wymaganiom określonym przez producenta. W przypadku rekuperatorów PRO-VENT musi to być pomieszczenie suche i zadaszone. Ponadto musi w nim panować dodatnia temperatura, zgodna z wymaganiami wybranego układu rozmrożeniowego.
Ze względu na możliwy hałas, centralę należy montować możliwie najdalej od sypialni i pomieszczeń tzw. „cichych” (pokoi).
Bardzo ważne jest zapewnienie przestrzeni serwisowej, a więc dostępności do najważniejszych elementów urządzenia, a także wyciągnięcia podzespołów. Minimalne odległości od rekuperatora do najbliższej przeszkody w pomieszczeniu powinny być określone przez producenta w instrukcji obsługi.
Należy również zapewnić możliwość demontażu i wyjęcia urządzenia z pomieszczenia, gdyby pojawiła się taka konieczność.
Rekuperatory stojące powinny być posadowione na własnych nóżkach na stabilnym podłożu. Niewielkie rekuperatory stojące mogą być ewentualnie zawieszone na ścianie, ale tylko za pomocą dedykowanego uchwytu ściennego od producenta.
Natomiast rekuperatory podwieszane należy zamocować na przeznaczonych do tego uchwytach montażowych.
Aby umożliwić sprawny odpływ skroplin, rekuperator musi być posadowiony na stabilnym, wypoziomowanym podwyższeniu. W przypadku rekuperatorów stojących PRO-VENT, odpowiednie pochylenie w kierunku odpływu skroplin zapewniono poprzez odpowiednią wysokość nóżek rekuperatora.
Przewody odprowadzenia skroplin należy ułożyć ze spadkiem do wewnętrznych przewodów kanalizacyjnych. W przypadku układania przewodów w przestrzeni nieogrzewanej należy je zabezpieczyć otuliną cieplną oraz samoregulującym przewodem cieplnym.
Na instalacji odpływu skroplin bezwzględnie musi być wykonany syfon. Może to być również tzw. syfon kulowy, który znajduje się w ofercie PRO-VENT.
Obok każdego króćca rekuperatora umieszczona jest naklejka precyzująca, który kanał wentylacyjny należy do niego podłączyć. Dostępne oznaczenia to: nawiew, wywiew, czerpnia, wyrzutnia.
Aby umożliwić łatwy demontaż urządzenia, kanały sztywne powinno się łączyć do rekuperatora za pomocą elastycznych łączników. Montażu kanałów na króćcach należy dokonać w sposób solidny i pewny, zabezpieczając je przed przypadkowym zsunięciem lub uszkodzeniem pod wpływem wibracji. Odcinki kanałów należy podwiesić w celu zmniejszenia naprężeń powstających na króćcach centrali.
Aby zminimalizować spadek sprawności wynikający z przepływu turbulentnego, należy na wylotach centrali zainstalować odcinki proste kanału, zwracając uwagę na:
W zależności od modelu rekuperatora, należy podłączyć go do sieci poprzez jednofazowe lub trójfazowe gniazdo z uziemieniem ochronnym. Wtyczka przewodu zasilającego rekuperatora musi być łatwo dostępna w celu odłączenia centrali na czas obsługi oraz serwisu.
Dodatkowo należy pamiętać o podłączeniu manipulatora rekuperatora, służącego do sterowania urządzeniem. Dla rekuperatorów PRO-VENT należy poprowadzić przewód UTP kat. 5 (linka) od rekuperatora do miejsca, gdzie będzie znajdował się manipulator.
Podczas użytkowania rekuperatora bezwzględnie należy pamiętać o wymianie filtrów. Szacuje się, że filtry powinno się wymieniać co ok. 3 miesiące, jednak przy bardzo dużym zabrudzeniu powietrza zewnętrznego może okazać się to konieczne częściej.
Podczas okresu grzewczego odzysku ciepła powinien być załączony (bypass stale wyłączony). Dodatkowo warto ograniczyć wydajność wentylacji aby nie doprowadzać do nadmiernego przesuszenia powietrza w budynku.
Natomiast w trakcie okresu letniego najlepiej ustawić pracę bypassu w tryb automatyczny według temperatury. Wtedy podczas upalnego dnia zawsze uda się minimalnie schłodzić nawiewane powietrze. Natomiast podczas nocy nieco chłodniejsze powietrze będzie bezpośrednio nawiewane do pomieszczeń, bez podgrzewania w wymienniku ciepła.
Aby zoptymalizować pracę rekuperatora, jak i całej instalacji wentylacyjnej podczas ekstremalnych temperatur zewnętrznych, warto rozważyć zastosowanie gruntowego wymiennika ciepła.